အမေရိကန် ခရစ်ယာန်ဘာသာမှာ အထင်ရှားဆုံး ဓမ္မပညာရှင်

             Jonathan Edwards (၁၇၀၃-၁၇၅၈) ဟာ ၁၈ ရာစုရဲ့ အမေရိကန် ခရစ်ယာန်ဘာသာမှာ အထင်ရှားဆုံး ဓမ္မပညာရှင်၊ တရားဟောဆရာ၊ နဲ့ အတွေးအခေါ်ပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်ပါတယ်။ သူဟာ ပထမဆုံး Great Awakening (ဘာသာရေး နိုးကြွမှုကြီး) ရဲ့ အဓိက ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးအဖြစ် လူသိများပြီး၊ သူ့ရဲ့ ဉာဏ်ရည်ထက်မြက်မှု၊ ဘုရားသခင်ရဲ့ ကျေးဇူးတော်ကို အလေးထားတဲ့ တရားဒေသနာတွေ၊ နဲ့ ခရစ်ယာန်ဘာသာရဲ့ အတွေးအခေါ်ဆိုင်ရာ အခြေခံကို ပြန်လည်ပုံဖော်ပေးခဲ့မှုတွေကြောင့်

သမိုင်းမှာ ထင်ရှားခဲ့ပါတယ်။ သူ့အကြောင်းကို အောက်မှာ အပြည့်အစုံ ဖော်ပြပေးပါမယ်။

 အစောပိုင်းဘဝနဲ့ ပညာရေး

- **မွေးဖွားခြင်း**: Jonathan Edwards ကို ၁၇၀၃ ခုနှစ်၊ အောက်တိုဘာလ ၅ ရက်မှာ အမေရိကန် ကိုလိုနီဖြစ်တဲ့ Connecticut၊ East Windsor မှာ မွေးဖွားခဲ့ပါတယ်။ သူ့ဖခင် Timothy Edwards ဟာ Puritan ဓမ္မဆရာတစ်ဦးဖြစ်ပြီး၊ သူ့မိခင် Esther Stoddard ကလည်း ထင်ရှားတဲ့ ဘာသာရေးခေါင်းဆောင် Solomon Stoddard ရဲ့ သမီးဖြစ်ပါတယ်။ Edwards ဟာ မောင်နှမ ၁၁ ယောက်ထဲမှာ တစ်ဦးတည်းသော သားဖြစ်ပြီး၊ သူ့အစ်မတွေကြားမှာ ဉာဏ်ရည်ထက်မြက်သူအဖြစ် ကြီးပြင်းလာခဲ့ပါတယ်။

- **ပညာရေး**: Edwards ဟာ ငယ်စဉ်ကတည်းက လက်တင်၊ ဂရိ၊ နဲ့ ဟီဘရူး ဘာသာစကားတွေကို သင်ယူခဲ့ပြီး၊ အသက် ၁၃ နှစ်မှာ Yale College (ယခု Yale University) ကို ဝင်ခဲ့ပါတယ်။ ၁၇၂၀ မှာ ဘွဲ့ရခဲ့ပြီး၊ နောက်ထပ် နှစ်နှစ်ကြာ ဓမ္မပညာကို ဆက်လက်လေ့လာခဲ့ပါတယ်။ သူဟာ သဘာဝသိပ္ပံ၊ ဒဿနိကဗေဒ၊ နဲ့ ဘာသာရေးကို စိတ်ဝင်စားပြီး၊ အသက် ၁၇ နှစ်မှာ ဘုရားသခင်နဲ့ ကိုယ်ပိုင်ဆက်သွယ်မှုကို ကြုံတွေ့ခဲ့တယ်လို့ မှတ်တမ်းတွေမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။

 ဓမ္မအမှုတော်နဲ့ တရားဟောဆရာဘဝ

- **အစောပိုင်းအမှုတော်**: Edwards ဟာ ၁၇၂၂-၁၇၂၃ မှာ နယူးယောက်မြို့မှာ Presbyterian ဘုရားကျောင်းတစ်ခုမှာ ပထမဆုံး ဓမ္မဆရာအဖြစ် စတင်အမှုထမ်းခဲ့ပါတယ်။ နောက်ပိုင်းမှာ Connecticut မှာ အချိန်တိုလုပ်ကိုင်ခဲ့ပြီး၊ ၁၇၂၆ မှာ သူ့အဘိုး Solomon Stoddard ရဲ့ အကူဓမ္မဆရာအဖြစ် Massachusetts၊ Northampton မှာ တာဝန်ယူခဲ့ပါတယ်။ Stoddard ကွယ်လွန်ပြီးနောက် ၁၇၂၉ မှာ Edwards ဟာ အဲဒီဘုရားကျောင်းရဲ့ အဓိက ဓမ္မဆရာဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။

- **တရားဟောဆရာဘဝ**: Edwards ဟာ သူ့ရဲ့ တရားဒေသနာတွေမှာ ဘုရားသခင်ရဲ့ သန့်ရှင်းမှု၊ အပြစ်ရဲ့ အန္တရာယ်၊ နဲ့ ကယ်တင်ခြင်းရဲ့ လိုအပ်မှုကို အလေးထားခဲ့ပါတယ်။ သူဟာ စိတ်အားထက်သန်မှုနဲ့ ဉာဏ်ရည်ကို ပေါင်းစပ်ပြီး ဟောပြောခဲ့တာကြောင့် လူထုကို သက်ရောက်မှုကြီးခဲ့ပါတယ်။

 Great Awakening မှာ ပါဝင်မှု

- **ဘာသာရေး နိုးကြွမှု**: Edwards ဟာ ၁၇၃၄-၁၇၃၅ မှာ Northampton မှာ စတင်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့တဲ့ ဘာသာရေး နိုးကြွမှုကို ဦးဆောင်ခဲ့ပါတယ်။ သူရဲ့ တရားဒေသနာတွေကြောင့် လူတွေဟာ အပြစ်ကို ဝန်ခံပြီး ဘုရားသခင်ထံ ပြန်လှည့်လာခဲ့ကြပါတယ်။ ဒီနိုးကြွမှုဟာ နောက်ပိုင်းမှာ နယူးအင်္ဂလန်တစ်ခွင်ကို ပျံ့နှံ့သွားခဲ့ပါတယ်။

- **“Sinners in the Hands of an Angry God”**: Edwards ရဲ့ နာမည်အကြီးဆုံး တရားဒေသနာဖြစ်တဲ့ “Sinners in the Hands of an Angry God” (ဘုရားသခင်ရဲ့ ဒေါသဟူသော လက်ထဲက အပြစ်သားများ) ကို ၁၇၄၁ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၈ ရက်မှာ Connecticut၊ Enfield မှာ ဟောခဲ့ပါတယ်။ ဒီတရားဒေသနာမှာ သူဟာ လူသားတွေရဲ့ အပြစ်ကြောင့် ဘုရားသခင်ရဲ့ တရားစီရင်မှုအောက်မှာ ရှိနေပြီး၊ ကျေးဇူးတော်ကသာ ကယ်တင်နိုင်တယ်ဆိုတာကို ပုံဆောင်စကားတွေနဲ့ ရှင်းပြခဲ့ပါတယ်။ ဥပမာ- “မင်းကို ငရဲမီးထဲ မကျအောင် ထိန်းထားတာက ဘုရားသခင်ရဲ့ လက်တစ်ဖက်ပဲ၊ အဲဒီလက်က မင်းကို မထိန်းတော့ရင် မင်း ဘယ်လောက်ကြိုးစားလဲ အလကားပဲ” လို့ ဟောခဲ့ပါတယ်။ ဒီဒေသနာကြောင့် ပရိသတ်တွေ ငိုကြွေးပြီး ဝန်ခံမှုတွေ ပြုလုပ်ခဲ့ကြတယ်လို့ မှတ်တမ်းတွေမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။

- **George Whitefield နဲ့ ပူးပေါင်းမှု**: Edwards ဟာ George Whitefield နဲ့ ဆက်သွယ်ခဲ့ပြီး၊ Whitefield က ၁၇၄၀ မှာ Northampton ကို လာရောက်တရားဟောခဲ့ပါတယ်။ သူတို့နှစ်ဦးရဲ့ ပူးပေါင်းမှုက Great Awakening ကို ပိုမိုအားကောင်းစေခဲ့ပါတယ်။

 ဘာသာရေးယုံကြည်ချက်နဲ့ အတွေးအခေါ်

- **Calvinism**: Edwards ဟာ ပြင်းထန်တဲ့ Calvinist တစ်ဦးဖြစ်ပြီး၊ ဘုရားသခင်ရဲ့ အချုပ်အခြာအာဏာ (sovereignty)၊ ရွေးချယ်ခြင်း (predestination)၊ နဲ့ ကျေးဇူးတော်ကို အလေးထားခဲ့ပါတယ်။ သူ့ရဲ့ အယူအဆတွေဟာ Puritan ဓလေ့ကို ဆက်ခံထားပြီး၊ လူသားတွေရဲ့ အပြစ်သားသဘာဝကို ပြန်လည်အလေးပေးခဲ့ပါတယ်။

- **စာပေလက်ရာများ**: Edwards ဟာ တရားဟောဆရာတစ်ဦးသာမက စာရေးဆရာတစ်ဦးလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ သူရေးသားခဲ့တဲ့ အရေးကြီးစာအုပ်တွေထဲမှာ-

  - *A Faithful Narrative of the Surprising Work of God* (၁၇၃၇): Northampton ရဲ့ ဘာသာရေး နိုးကြွမှုကို မှတ်တမ်းတင်ထားတဲ့ စာအုပ်။

  - *The Freedom of the Will* (၁၇၅၄): လူသားရဲ့ လွတ်လပ်စွာ ရွေးချယ်နိုင်မှုနဲ့ ဘုရားသခင်ရဲ့ အချုပ်အခြာအာဏာကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာထားတဲ့ ဒဿနိကစာအုပ်။

  - *The Nature of True Virtue* (၁၇၅၅): စစ်မှန်တဲ့ သီလရဲ့ သဘောသဘာဝကို ဆွေးနွေးထားတဲ့ စာအုပ်။

- **အတွေးအခေါ်ဆိုင်ရာ ပံ့ပိုးမှု**: Edwards ဟာ John Locke နဲ့ Isaac Newton တို့ရဲ့ အတွေးအခေါ်တွေကို လေ့လာပြီး၊ ဒီအယူအဆတွေကို ခရစ်ယာန်ဘာသာနဲ့ ပေါင်းစပ်ခဲ့ပါတယ်။ သူ့ရဲ့ ဉာဏ်ရည်ထက်မြက်မှုက သူ့ကို အမေရိကရဲ့ ပထမဆုံး ထင်ရှားတဲ့ အတွေးအခေါ်ပညာရှင်တစ်ဦး ဖြစ်စေခဲ့ပါတယ်။

 နောက်ပိုင်းဘဝနဲ့ ပြဿနာများ

- **Northampton မှ ထွက်ခွာခြင်း**: Edwards ဟာ ၁၇၅၀ မှာ Northampton ဘုရားကျောင်းကနေ ထုတ်ပယ်ခံခဲ့ရပါတယ်။ အကြောင်းကတော့ သူဟာ ဘုရားကျောင်းအဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ဖို့ ပြင်းထန်တဲ့ စည်းမျဉ်းတွေ (ဥပမာ- ကယ်တင်ခြင်းကို ကိုယ်တွေ့ခံစားဖူးမှ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခွင့်ပြု) ချမှတ်ခဲ့တာကို လူထုက ဆန့်ကျင်ခဲ့လို့ပါ။ ဒါဟာ သူ့အဘိုး Solomon Stoddard ရဲ့ ပိုလျော့ရဲတဲ့ မူဝါဒနဲ့ ဆန့်ကျင်ဖက်ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

- **Stockbridge မှာ အမှုထမ်းခြင်း**: ၁၇၅၁ မှာ Edwards ဟာ Massachusetts၊ Stockbridge ကို ပြောင်းရွှေ့သွားပြီး၊ အိန္ဒိယဇာတိတွေကို သာသနာပြုတဲ့ ဓမ္မဆရာအဖြစ် ဆောင်ရွက်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီအချိန်မှာ သူဟာ သူ့ရဲ့ အရေးကြီး စာအုပ်တွေကို ရေးသားခဲ့ပြီး၊ ဘာသာရေးအတွေးအခေါ်ကို ဆက်လက် ဖော်ဆောင်ခဲ့ပါတယ်။

 နောက်ဆုံးနှစ်များနဲ့ သေဆုံးခြင်း

- **Princeton ကောလိပ် ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ်**: ၁၇၅၈ မှာ Edwards ဟာ College of New Jersey (ယခု Princeton University) ရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် ခန့်အပ်ခံခဲ့ရပါတယ်။ ဒါပေမယ့် သူဟာ ဒီတာဝန်ကို စတင်ပြီး ရက်သတ္တပတ် အနည်းငယ်အကြာမှာပဲ ကွယ်လွန်ခဲ့ပါတယ်။

- **သေဆုံးခြင်း**: ၁၇၅၈ ခုနှစ်၊ မတ်လ ၂၂ ရက်မှာ Edwards ဟာ ကာကွယ်ဆေး (smallpox inoculation) ထိုးပြီးနောက် ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးကြောင့် ကွယ်လွန်ခဲ့ပါတယ်။ သူ့အသက်ဟာ ၅၄ နှစ်သာ ရှိသေးပြီး၊ Princeton မှာ မြှုပ်နှံခဲ့ပါတယ်။ သူ့ရဲ့ နောက်ဆုံးစကားတွေထဲမှာ “အခု ဘုရားသခင်ကို ယုံကြည်ဖို့ အချိန်ရောက်ပြီ” လို့ ပြောခဲ့တယ်လို့ မှတ်တမ်းတွေမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။

 ကိုယ်ပိုင်ဘဝ

- **မိသားစု**: Edwards ဟာ ၁၇၂၇ မှာ Sarah Pierpont နဲ့ လက်ထပ်ခဲ့ပြီးၓ သူတို့မှာ ကလေး ၁၁ ဦး ရှိခဲ့ပါတယ်။ Sarah ဟာ ဘာသာရေးကိုင်းရှိုင်းပြီး Edwards ရဲ့ အမှုတော်ကို ထောက်ပံ့ပေးခဲ့သူပါ။ သူတို့မိသားစုဟာ ဘာသာရေးနဲ့ ပညာရေးမှာ ထင်ရှားခဲ့ပြီး၊ Edwards ရဲ့ သားစဉ်မြေးဆက်တွေထဲမှာ အမေရိကန် ဒုသမ္မတ Aaron Burr လည်း ပါဝင်ပါတယ်။

- **နေ့စဉ်ဘဝ**: Edwards ဟာ တစ်နေ့ကို နာရီ ၁၃ လောက် စာဖတ်ခြင်း၊ စာရေးခြင်း၊ နဲ့ ဆုတောင်းခြင်းမှာ အချိန်ကုန်လေ့ရှိပြီး၊ သူ့ဘဝကို စည်းကမ်းတကျ နေထိုင်ခဲ့ပါတယ်။

 Edwards ရဲ့ အမွေအနှစ်

- **ဘာသာရေး သက်ရောက်မှု**: Edwards ရဲ့ တရားဒေသနာတွေနဲ့ စာပေလက်ရာတွေဟာ Great Awakening ကို အားပေးခဲ့ပြီး၊ အမေရိကန် Evangelical ခရစ်ယာန်ဘာသာရဲ့ အခြေခံကို ခိုင်မာစေခဲ့ပါတယ်။ သူဟာ Puritan ဓလေ့ကို ခေတ်မီအောင် ပြန်လည်ပုံဖော်ပေးခဲ့သူလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

- **အတွေးအခေါ်ဆိုင်ရာ ပံ့ပိုးမှု**: သူရဲ့ *The Freedom of the Will* လို စာအုပ်တွေဟာ ခရစ်ယာန် အတွေးအခေါ်ကို ကမ္ဘာ့ဒဿနိကဗေဒနဲ့ ချိတ်ဆက်ပေးခဲ့ပြီး၊ နောက်ပိုင်း ပညာရှင်တွေအပေါ် လွှမ်းမိုးမှုရှိခဲ့ပါတယ်။

- **ချီးကျူးမှုနဲ့ ဝေဖန်မှု**: Edwards ကို သူ့ရဲ့ ဉာဏ်ရည်နဲ့ ဘာသာရေး စိတ်အားထက်သန်မှုအတွက် ချီးကျူးခံရပေမယ့်၊ တချို့ကတော့ သူ့ရဲ့ အပြစ်နဲ့ ငရဲမီးကို အလေးပေးတဲ့ ဟောပြောပုံဟာ ပြင်းထန်လွန်းတယ်လို့ ဝေဖန်ခဲ့ကြပါတယ်။

အနှစ်ချုပ်

Jonathan Edwards ဟာ ၁၈ ရာစုရဲ့ အမေရိကန် ခရစ်ယာန်ဘာသာမှာ ဉာဏ်ရည်ထက်မြက်ပြီး စိတ်အားထက်သန်တဲ့ တရားဟောဆရာတစ်ဦးဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ သူဟာ Great Awakening ကို ဦးဆောင်ခဲ့သလို၊ သူ့ရဲ့ တရားဒေသနာတွေနဲ့ စာပေလက်ရာတွေက လူထောင်ပေါင်းများစွာကို ဘုရားသခင်ထံ ပို့ဆောင်ခဲ့ပြီး၊ ခရစ်ယာန် အတွေးအခေါ်မှာ ရေရှည်သက်ရောက်မှုရှိခဲ့ပါတယ်။ သူ့ဘဝဟာ ဘာသာရေး၊ ပညာရေး၊ နဲ့ လူမှုရေးအတွက် အပြည့်အဝ မြှုပ်နှံထားတဲ့ ဘဝတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။